پردازش سازگارانه اطلاعات (AIP) چیست؟
مدل پردازش سازگارانه اطلاعات (AIP) نظریهای است که توضیح میدهد چگونه مغز خاطرات را پردازش و پیوند میدهد، علائم روانشناختی را تبیین میکند، راهنمایی برای درمان حساسیتزدایی با حرکات چشم و بازپردازش (EMDR) ارائه میدهد و نتایج درمان را پیشبینی میکند.
این مدل نشان میدهد که تجربیات مثبت و منفی بر ادراکات، احساسات، افکار و رفتارهای فعلی فرد تأثیر میگذارند. به عبارتی »گذشته اکنون است« یعنی تجربیات گذشته مانند لنزی عمل میکنند که فرد از طریق آن دنیای حال حاضر را میبیند. وقتی تجربیات آزاردهنده در مغز پردازش نشوند همچنان به دیگر تجربیات منفی گره میخورند.
EMDR به افراد کمک میکند تا از این وضعیت خارج شوند و نگذارند احساسات و افکار منفی گذشته، زندگی امروز آنها را تحت تأثیر قرار دهند.
ارتباط بین تجربیات گذشته و مشکلات روانشناختی
بسیاری از مشکلاتی که افراد برای درمان آنها مراجعه میکنند، مانند اضطراب، افسردگی و مشکلات روابط، ریشه در خاطرات آسیبزا یا نامطلوب گذشته دارند. شناسایی و بازپردازش این خاطرات هدف اصلی درمان EMDR است. این روش برای فعالسازی تواناییهای پردازشی مغز و تسهیل فرآیند بهبودی طراحی شده است.
این مدل نشان میدهد که تجربیات مثبت و منفی بر ادراکات، احساسات، افکار و رفتارهای فعلی فرد تأثیر میگذارند. به عبارتی »گذشته اکنون است« یعنی تجربیات گذشته مانند لنزی عمل میکنند که فرد از طریق آن دنیای حال حاضر را میبیند. وقتی تجربیات آزاردهنده در مغز پردازش نشوند همچنان به دیگر تجربیات منفی گره میخورند.
نمونهای از پردازش خاطرات در مغز
نیکو، پسر ششسالهای که در حال یادگیری شنا است. پدرش او را در آب نگه داشته، اما لحظهای حواسش پرت میشود و کنترل نیکو را از دست میدهد. کودک زیر آب میرود اما بلافاصله نجات داده میشود.
- حالت اول (پردازش سالم): پدر نیکو او را دلداری میدهد و اطمینان میدهد که حالش خوب است. در آینده، نیکو این تجربه را به خاطر خواهد داشت اما همچنان از شنا کردن لذت خواهد برد. خاطرهی این رویداد بهصورت سازگارانه پردازش شده است.
- حالت دوم (پردازش ناسازگارانه): پدر نیکو از او حمایت نمیکند یا او را سرزنش میکند. نیکو احساس گناه و اضطراب میکند. در آینده ممکن است از شنا اجتناب کند و در بزرگسالی بدون اینکه دلیل مشخصی داشته باشد، هنگام قرار گرفتن در آب احساس ترس کند.
در این مثال، پردازش ناسازگارانه خاطره باعث شکلگیری باورهای منفی مانند «من کنترل ندارم» میشود که میتواند در تمام مراحل زندگی نیکو تأثیر بگذارد.
چگونه درمان EMDR به بازپردازش خاطرات کمک میکند؟
درمان EMDR به فرد کمک میکند تا خاطرات آسیبزا را بازپردازش کرده و از تأثیر منفی آنها بر زندگی خود رها شود. در مورد نیکو، این درمان میتواند او را به این درک برساند که:
- حادثهی غرق شدن یک اتفاق لحظهای بوده است.
- پاسخ پدرش مشکلساز بوده، نه واکنش طبیعی نیکو.
- او دیگر کودک نیست و اکنون کنترل بیشتری بر زندگی خود دارد.
مدل AIP و نقش آن در درمان
چرا افراد در گذشته گیر میکنند؟
تجربیات آسیبزا در مغز با افکار، احساسات و واکنشهای جسمی اولیه خود پیوند میخورند. واکنش افراد به آن وقایع طبیعی بوده و تلاشی برای سازگاری با شرایط دشوار محسوب میشود.
طبق مدل پردازش سازگارانه اطلاعات (AIP)، افراد از نظر بیولوژیکی شکست خورده نیستند؛ بلکه تجربیات پردازشنشده باعث ایجاد مشکلات روانی میشود.
هنگامی که این اطلاعات دوباره پردازش شوند، سیستم عصبی میتواند اطلاعات جدید را دریافت کند و فرد به درک مثبت و توانمندانهای از زمان حال برسد.
مثال: تأثیر زورگویی در دوران کودکی
فردی که در کودکی مورد زورگویی قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی احساس کند که ارزش کافی ندارد یا در محیط کاری مضطرب باشد، حتی اگر دیگر مستقیماً به تجربهی زورگویی فکر نکند. از طریق درمان EMDRاین فرد میتواند آن خاطرات را بازپردازش کند و درک جدیدی از خود و تواناییهایش پیدا کند.
ارتباط بین EMDR و سیستم پردازش اطلاعات مغز
مغز انسان مانند سایر بخشهای بدن تمایل طبیعی به بهبودی دارد. همانطور که بدن هنگام بریدگی بهصورت خودکار زخم را ترمیم میکند، مغز نیز در تلاش است تا اطلاعات را بهصورت سالم پردازش کند. اما اگر عاملی مانع این روند شود، مانند یک خاطرهی آسیبزا که پردازش نشده باقی مانده است، فرد دچار علائم مداوم اضطراب و پریشانی خواهد شد.
تشبیه زخم و پردازش خاطرات
- اگر فردی هنگام آشپزی انگشت خود را ببرد، بدن بهطور طبیعی زخم را ترمیم میکند.
- اما اگر یک جسم خارجی در زخم باقی بماند، درد و التهاب ادامه پیدا میکند.
- برای بهبود، ابتدا باید جسم خارجی خارج شود.
- درمانگران EMDR نقش همان فردی را دارند که جسم خارجی را از زخم خارج میکند تا روند طبیعی ترمیم آغاز شود.
با استفاده از EMDRافراد میتوانند خاطرات قدیمی را پردازش کنند تا از تأثیر آنها در زمان حال رها شوند.
مدل AIP چگونه روند درمان را هدایت میکند؟
EMDR صرفاً بر کاهش علائم تمرکز نمیکند، بلکه به ریشههای تجربی مشکلات توجه دارد. درمانگران در این روش از بیمار میپرسند:
»چه تجربیاتی در زندگی این فرد باعث ایجاد این واکنشهای فعلی شده است؟«
پردازش خاطرات قدیمی باعث تغییر در تمام جنبههای آن خاطره از جمله احساسات، باورها، علائم جسمی و حتی رفتارها میشود.
درمانگران با استفاده از مدل AIP روند درمان را هدایت کرده و به بیماران کمک میکنند تا خاطرات منفی را بازپردازش کرده و درک مثبتی از خود و زندگیشان پیدا کنند.
مرحله بعدی چیست؟
اگر احساس میکنید که گذشتهی شما بر زندگی امروزتان تأثیر منفی دارد، مشورت با یک درمانگر متخصص EMDR میتواند اولین گام مهم برای بازیابی آرامش باشد. این درمان به شما کمک میکند تا خاطرات پردازشنشده را حل کرده و زندگی خود را از نو بسازید.